Deliller, gerçeğe ulaşmak adına ispat yükü üzerinde olan tarafın ulaşmak istediği hukuki sonucun ortaya çıkmasını sağlayan ve maddi vakıalara ilişkin hâkimde kanaat uyandırmayı amaçlayan araçlardır. Delillerin ortadan kaldırılması ve kullanılmasının güç olduğu haller söz konusu olduğunda maddi gerçekliğe ulaşılabilmek adına delil tespiti Hukuk Muhakemeleri Kanununda öngörülmüştür. Delil tespitinin amacı usulüne uygun bir şekilde makul zamanda ve acele işler halinde dahi delillerin tespiti sağlayarak güvence altına almak ve delillerin ispat gücünü kaybetmesine engel olmaktır. HMK’de düzenlenen delil tespiti ile yıkımı büyük olan deprem gibi doğal afetlerde hukuksal açıdan var olabilecek tehlikeler en aza indirgenebilmektedir. Böyle durumlarda dava açmadan önce delillilerin saklanması ve korunması sağlamak amacıyla delil tespitine başvurulmalıdır.
Delil Tespiti Nedir?
Delil tespiti görülmekte olan bir dava içinde talep edilebileceği gibi ileride açılacak bir dava içinde söz konusu olabilir. Deprem sonrası bölgelerde ister istemez yargı fonksiyonları da geri planda kalabilmektedir. Bu bakımdan bu fonksiyonun işlerliğini sağlamak adına delillerin tespit edilebilmesi hayati bir önem de taşımaktadır. Avukatlık Kanunu’nun 2. Maddesine göre avukatların bu delil tespitlerini yerine getirebilirler. Deliller toplanırken çok dikkatli olunması ve idari makamlarla iş birliği halinde devam edilmesi gereklidir.
Delil tespiti, tespit edilmediği takdirde kaybolması veya ikamesinde güçlük çıkması muhtemel olan ihtilaflı bir vakıaya ilişkin delillerin, ileride açılacak bir davada ileri sürülmek üzere veya açılmış bir davada tahkikat aşamasına gelinmemiş olduğu hallerde, toplanması ve güvence altına alınabilmesi amacıyla, hemen incelenmesi ve kayda alınması işlemi olarak tanımlanabilecektir.
Delil tespiti bir dava değildir. Mahkemeden istenen bir taleptir. Delil tespiti bir hukuki çözümdür. Delil tespiti kararı kesin hüküm teşkil etmez. HMK m.400 gereğince delil tespitine konu olabilecek deliller bakımından belli bir sınırlandırmanın var olmadığı savunulmaktadır.
Deprem Bölgesinde Delil Tespiti Nasıl Yapılmalıdır?
Adalet Bakanlığı tarafından 11 Şubat 2023 tarihli duyuru ile OHAL ilan edilen 10 ilde “Deprem Suçları Soruşturma Bürosu” kurulacağı belirtilmiştir. Kurulacak işbu soruşturma bürosu ile yıkılan binalarda yıkıma sebep olan etkenlerin araştırılması, delillerin toplanması, numunelerin alınması süreçleri gerçekleştirilecektir.
Delillerin doğru ve eksiksiz toplanması için mimar, jeoloji ve inşaat mühendislerinin mutlaka bulunması gerekmektedir. Bilirkişi heyetleri tarafından binalarda delil tespiti işlemleri yapılırken numune alma ve analiz işlemlerinin, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı lisanslı laboratuvarlarına yaptırılması gereklidir.
Delil tespit işlemlerinde; binaya dair adres, tapu kaydı, yıkıldığı deprem, yapı türü, taşıyıcı sistem, yapı ruhsatı veya yapı kullanım belgesi, varsa mimar ve betonarme statik proje bilgi ve belgelerin temin edilmesi, genel enkaz görüntüsü, kolon, kiriş, döşeme ve temel yapının video ve fotoğraflarının çekilmesi, yapılardan numune alınmasının sağlanması delil tespiti sürecinde mutlaka değinilmesi gereken noktalardır.
Ancak, tespiti yapılacak bina, temel, inşaat kalitesi ve sorumluluk konusu teknik konular olduğundan, şu anda mevcut yıkıntılardan örnek alınması, korunması, ayrıca bunlara ilişkin ön teknik değerlendirmenin yapılması da oldukça önemlidir.
4539 Sayılı Doğal Afet Bölgelerinde Afetten Kaynaklanan Hukuki Uyuşmazlıkların Çözümüne Ve Bazı İşlemlerin Kolaylaştırılmasına İlişkin Kanun Hükmünde Kararnamenin Kabulü Hakkında Kanun kapsamında avukatlar delil tespiti ve veraset belgesi temini vekaletname olmaksızın gerçekleştirebilecektir.
Ayrıca, Yapı enkazının ya da hasar gören taşınır malların delil tespiti yapılmadan kaldırılmış olması veya başkaca bir mücbir nedenle delil tespiti yaptırmanın mümkün olmadığı takdirde Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair 7369 sayılı yasanın 13/a maddesi ile yetkilendirilen kurum ve kuruluşlarca düzenlenmiş olan Hasar Tespit Raporlarına da açılacak tazminat davalarında delil olarak dayanmak mümkündür. Aynı zamanda yetkili kurum ve kuruluşlarca düzenlenmiş emsal hasar tespit raporlarına da delil olarak dayanmak mümkündür.
Delil Tespiti Nasıl Yapılır?
Öncelikle belirtmek gerekir ki, delil tespitine taraf ehliyetine sahip gerçek ve tüzel kişiler başvurabilir.
Delil tespitinde yetkili ve görevli mahkemeler Kanun’da özel olarak düzenlenmiştir. Delil tespiti talebi, esas davanın taraflarınca bir dilekçe ile yetkili ve görevli mahkemeye yapılır. Delil tespitinde görevli mahkeme asliye hukuk veya sulh hukuk mahkemesidir. Yetkili mahkeme ise hasarlı yapının bulunduğu yer mahkemesidir. Delil tespiti talep edilebilmesi için talep eden tarafın, açılmış veya açılacak davada taraf olması, gider avansını yatırmış olması ve hukuki yararının olması gerekmektedir.
Depremzede vatandaşlarımızın hukuki hizmetlere daha hızlı erişebilmesi için bizimle iletişime geçebilirsiniz!
KAYNAKÇA:
[1] Birce ARSLANDOĞAN, Hukuk Muhakemeleri Kanunu’na Göre Delil Tespiti, Doktora Tezi, İstanbul 2014.
[2] Ali YAŞASIN, Medeni Usul Hukuku’nda Delil Tespiti, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2017.
[3] Ankara Barosu, Kent ve Çevre Merkezi, Kahramanmaraş Depremi Bülteni, 14.02.2023
[4] Türkiye Barolar Birliği, Depremzedeler İçin Hukuk Rehberi, Şubat 2023